De conceptnota beschrijft de uitvoering van het regeerakkoord betreffende de fundamentele hervorming van de jeugdhulp in Vlaanderen en Brussel. Het doel is de jeugdhulp om te vormen tot een sector die meer transparant, proactief, toegankelijk en geïntegreerd is. Het plan vertrekt vanuit de noden van kinderen, jongeren en hun omgeving en richt zich op preventie, gezinsgerichte hulp, crisisinterventie, complexe trajecten en organisatorische vernieuwing. De acties zijn tot stand gekomen op basis van inbreng van diverse stakeholders in de zogenaamde Opvolggroep, die gedurende het traject zal worden voortgezet.
Essentiële Componenten en Principes
Het plan is gestoeld op twee essentiële componenten:
- De rationalisering en vereenvoudiging van de toeleiding, gericht op een vlotte en rechtvaardige toegang tot hulpverlening.
- De ondersteuning van jeugdhulpactoren om te gaan met complexe cases en het aanpassen van erkennings- en financieringsinstrumenten om de performantie van voorzieningen te verbeteren.
Het plan wordt ondersteund door drie principes:
- Een betere detectie en informatiedeling: Er wordt ingezet op duidelijke richtlijnen en handvaten voor hulpverleners, waarbij het belang van het kind de doorslaggevende factor is. Dit vraagt om een verschuiving van 'vertrouwelijkheid' naar 'betrouwbaarheid' om 'te doen wat nodig is'. De professionele ondersteuning begint reeds bij de zwangerschap. Er wordt een meldcode voor intra-familiaal geweld ontwikkeld.
- Eigenaarschap en coördinatie: Het Agentschap Opgroeien zal het voortouw nemen in de vereenvoudiging van het complexe jeugdhulplandschap (dat nu meer dan 17.000 modules omvat). Er wordt een instrument ontwikkeld om de beschikbare plaatsen binnen de jeugdhulp inzichtelijk te maken. Er komt een centraal wachtbeheer (beheerd door de overheid) voor zowel het rechtstreeks als het niet-rechtstreeks toegankelijke aanbod. De functie van trajectbegeleiding wordt verankerd.
- Capaciteit en ondersteuning: Het landschap wordt vereenvoudigd door krachten te bundelen over organisaties heen. De procedures rond MANO (Maatschappelijke noodzaak) worden geëvalueerd en de definities van verontrusting, acuut, vrijwilligheid en gedwongen hulpverlening worden verscherpt.
De Acht Werven
Het plan is gestructureerd rond acht inhoudelijke werven, waarbij continuïteit en maatwerk de leidraad zijn voor complexe situaties. De uitvoering is afhankelijk van de beschikbare middelen en het budgettaire traject.
Werf 1: Preventief Jeugdhulpbeleid
- Huizen van het Kind: Bijsturing en uitbreiding, zodat elk gezin een basisaanbod kan gebruiken en toegang heeft tot aanvullende zorg. Er is specifieke aandacht voor taalontwikkeling bij kinderen van ouders met een andere thuistaal dan Nederlands.
- OverKop-huizen: Regelgevende verankering en uitbreiding met het streven naar minstens één OverKop-huis per eerstelijnszone. Het hulpverleningsaanbod voor jongeren, waaronder de jongerenadviescentra (JAC’s), wordt zo veel mogelijk geïntegreerd.
- Vroegdiagnostisch aanbod: Er wordt gewerkt aan tijdige en snelle diagnosestelling, met uitbreiding van capaciteit op basis van de evaluatie van lopende proefprojecten.
- Preventie: Intensieve ondersteuning en begeleiding van gezinnen (Huizen van het Kind). Het aanpakken van problemen wordt al tijdens een verontrustende zwangerschap mogelijk gemaakt.
Werf 2: Gezinsgerichte Jeugdhulp
- Netwerken Laagdrempelige Hulp: Organiseren en versterken van netwerken (ter integratie van 1G1P), met duidelijke, complementaire en gestroomlijnde opdrachten.
- Versterking Gezinsverblijf: Het aanbod wordt in kaart gebracht en een inhoudelijk, juridisch en financieel kader wordt uitgewerkt, zonder vermindering van residentiële capaciteit.
- Versterking Pleegzorg: Pleegzorg is de eerste te overwegen optie bij uithuisplaatsing. Er wordt gewerkt aan meer pleeggezinnen en de verdere uitrol van gezinshuizen. De ondersteuning (contextbegeleiding) voor pleegouders en pleegkinderen wordt versterkt. Er wordt een CrisisApp geïmplementeerd voor snelle matching van kinderen in crisissituaties aan een pleeggezin.
- Versterking Gezinshuizen: Er wordt een oproep gelanceerd voor de uitbreiding van gezinshuizen en drempels in de opstart worden geanalyseerd.
- Ondersteuning Jongvolwassenen: Hoogwaardige, integrale en geïntegreerde ondersteuning voor jongvolwassenen (16-25) met focus op duurzame huisvesting, stabiel inkomen en zinvolle dagbesteding. Dak- en thuisloosheid wordt vroegtijdig opgespoord en aangepakt.
- Brussel: Het jeugdhulpaanbod in Brussel wordt geoptimaliseerd in spreiding, kwaliteit en organisatorische randvoorwaarden.
Werf 3: Verontrusting en Kindermishandeling
- Toepassingsgebied Jeugdhulp: Uitbreiding naar het ongeboren kind en de aanstaande ouders, zodat al voor de geboorte hulpverlening kan worden opgestart, zo nodig via gerechtelijke weg afgedwongen (ondertoezichtstelling).
- Gemandateerde Voorziening: Evolueren naar één gemandateerde voorziening (OCJ) die het aanspreekpunt vormt bij verontrusting en die de vlotte doorstroom bewaakt, terwijl de expertise van de vertrouwenscentra kindermishandeling (VK’s) behouden blijft. Het OCJ moet bij inschattingen rekening houden met de verbetering van de verontrustende situatie en het welzijn van elk kind in het gezin.
- Meldcode Kindermishandeling: Ontwikkeling en implementatie van een hulp- en meldcode voor alle professionelen (en vrijwilligers) die in contact staan met kinderen en jongeren. Dit omvat een dynamisch handelingskader bij vermoeden van kindermishandeling.
- Complexe Scheidingen: Ontwikkeling en implementatie van een gecoördineerde aanpak, gericht op informatiedeling en casusoverleg tussen welzijns- en justitiële actoren.
- Casusoverleg: Versterking van de mogelijkheden tot casusoverleg tussen hulpverleners, onderwijs, politie- en justitiediensten, inclusief het consequent toepassen van het gedeelde beroepsgeheim.
Werf 4: Crisisjeugdhulp
- Versterking: Zorgen voor een stabiel financieel kader en het behoud van exclusieve crisiscapaciteit die alleen voor onverwachte acute situaties kan worden gebruikt.
- Er worden afspraken gemaakt over de verbinding tussen de crisishulpverlening en sectoren zoals verslavingszorg, GGZ en VAPH.
Werf 5: Complexe Jeugdhulptrajecten
- Hulpprogramma's: Verdere uitbouw van de hulpprogramma's geblokkeerde ontwikkelingstrajecten (inclusief Veilig Verblijf en GES+).
- Time-outwerking: De time-outplaatsen voor jongeren in verontrustende situaties in de gemeenschapsinstellingen (GI) worden geschrapt en geleidelijk vervangen door een gericht overgangstraject binnen de jeugdhulp.
- GGZ: Evaluatie van de samenwerking, capaciteit en outreach van de GGZ, inclusief overleg met federale collega’s over capaciteitsversterking in de kinder- en jeugdpsychiatrie.
- High Care High Risk (HCHR): Uitbouw van een HCHR-werking (intensieve behandeling met hoog niveau van veiligheid) in samenwerking met Justitie. Dit wordt opgestart als noodoplossing binnen de infrastructuur van de GI’s (tegen Q3 2026), en structureel uitgebouwd buiten de GI-infrastructuur (tegen eind 2028).
- Veilige (Gesloten) Opvang VOS-jongeren: Versterking van afzonderlijke kleinschalige opvangcapaciteit voor jongeren in verontrustende situaties (VOS) met ernstige psychische/gedragsproblemen, die niet thuishoren in GI’s.
Werf 6: Jeugddelinquentie
- Overheveling Bevoegdheid: De gemeenschapsinstellingen (GI) en het Vlaams detentiecentrum (VDC) worden per 1 januari 2026 integraal overgeheveld naar de Vlaamse Justitie (Agentschap AJH).
- Er wordt een samenwerkingsprotocol uitgewerkt tussen AJH en Opgroeien.
Werf 7: Organisatorische Hervormingen
- Erkennings- en Financieringskader: Herziening en optimalisering; verregaande demodulering, herformulering van inhoudelijke opdrachten en vermindering van administratieve lasten.
- Informatie- en Gegevensdeling: Stroomlijning door aanpassing van de regelgeving en ontwikkeling van een gecentraliseerd systeem voor gegevensdeling.
- Procesvereenvoudiging: Vereenvoudiging van de processen van de integrale jeugdhulp, inclusief een vernieuwd organisatiemodel voor de ondersteuningscentra jeugdzorg (OCJ) en de sociale diensten jeugdrechtbank (SDJ).
- Capaciteitsbeleid: Ontwikkeling van een capaciteitsbeheersysteem met een centraal aangestuurd wachtsysteem voor een eerlijker en transparanter toeleidingsproces.
Werf 8: Onderwijs
- Kwaliteitsvol Onderwijsaanbod: Garanderen van een kwaliteitsvol onderwijsaanbod voor kinderen en jongeren in de residentiële jeugdhulp, met maximale vermijding van breuken in schoolse trajecten.
- CLB’s: Optimalisering van de draaischijffunctie van de CLB’s in de schoolse context.
- TOAH/NAFT: Evaluatie en bijsturing van het TOAH-aanbod (Tijdelijk Onderwijs Aan Huis) en de NAFT-trajecten.
Regelgevingsagenda
De noodzakelijke wijzigingen in de regelgeving worden gebundeld. Er staan aanpassingen gepland voor de decreten over integrale jeugdhulp (1/1/2027), preventieve gezinsondersteuning (1/1/2027), pleegzorg (1/1/2028) en de organisatie van een geïntegreerd jeugd- en gezinsbeleid (1/1/2028).
Budgettaire Impact
De uitvoering van de acties in de conceptnota wordt gedragen binnen de beschikbare kredieten.